Posttraumatische stressstoornis, vaak afgekort als PTSS, is een psychische aandoening die kan ontstaan na het meemaken van een schokkende of levensbedreigende gebeurtenis. Het kan gaan om oorlogservaringen, natuurrampen, ongelukken, mishandeling of seksueel geweld, maar ook om langdurige en herhaaldelijke traumatische situaties. Hoewel veel mensen na een heftige ervaring tijdelijk last hebben van angst, slaapproblemen of herbelevingen, spreekt men pas van PTSS wanneer de klachten ernstig zijn, langere tijd aanhouden en het dagelijks functioneren ingrijpend verstoren.
In dit artikel bespreken we uitgebreid wat PTSS is, hoe je het kunt herkennen, welke behandelingen er bestaan, en hoe je ervoor zorgt dat therapie beklijft. Ook gaan we in op de verschillende vormen waarin PTSS voorkomt en hoe herstel stap voor stap mogelijk is.
Hoe herken je PTSS?
Het herkennen van PTSS begint vaak met het begrijpen van de belangrijkste symptomen. Er zijn vier grote clusters waarin de klachten zich meestal manifesteren: herbelevingen, vermijding, negatieve veranderingen in denken en voelen, en verhoogde alertheid.
Mensen met PTSS ervaren vaak herbelevingen in de vorm van nachtmerries, flashbacks of indringende herinneringen die voelen alsof de gebeurtenis opnieuw plaatsvindt. Deze herbelevingen kunnen worden getriggerd door geuren, geluiden of situaties die aan het trauma doen denken. Daarnaast proberen veel mensen triggers juist te vermijden: zij mijden plekken, mensen of gesprekken die herinneringen oproepen, waardoor het sociale leven ernstig beperkt kan raken.
Een derde kenmerkend aspect van PTSS is de verandering in gedachten en emoties. Mensen voelen zich vaak vervreemd van zichzelf en hun omgeving, kunnen moeite hebben met vertrouwen en ervaren schuldgevoel of schaamte. Dit gaat vaak gepaard met negatieve overtuigingen zoals “het was mijn schuld” of “ik ben nergens meer veilig”. Ten slotte uit PTSS zich in hyperarousal: een voortdurende staat van verhoogde alertheid, prikkelbaarheid, slaapproblemen en schrikreacties. Deze voortdurende spanning put het lichaam uit en maakt herstel moeilijker.
Het geheel van deze klachten leidt er vaak toe dat iemand in een vicieuze cirkel terechtkomt. Doordat men confrontatie met herinneringen vermijdt, wordt de verwerking geblokkeerd. Het dagelijks functioneren wordt steeds meer ingeperkt, terwijl gevoelens van machteloosheid en angst blijven toenemen.
Behandeling van PTSS
Gelukkig zijn er in de afgelopen decennia effectieve behandelmethoden ontwikkeld voor PTSS. Het uitgangspunt is dat traumatische herinneringen verwerkt moeten worden, zodat ze hun emotionele lading verliezen en beter geïntegreerd kunnen worden in iemands levensverhaal.
Een van de meest toegepaste behandelingen is EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Hierbij wordt de traumatische herinnering opgehaald terwijl de cliënt afgeleid wordt door oogbewegingen of andere stimuli. Dit helpt om de emotionele intensiteit te verminderen en de herinnering in een ander perspectief te plaatsen.
Daarnaast wordt vaak traumagerichte cognitieve gedragstherapie ingezet. Hierbij leert de cliënt negatieve denkpatronen herkennen en uitdagen, en wordt er gewerkt aan een realistischer en helpender manier van denken. Ook exposure therapie, waarbij iemand stap voor stap wordt blootgesteld aan herinneringen en situaties die hij of zij vermijdt, kan zeer effectief zijn.
Medicatie kan ondersteunend worden ingezet, bijvoorbeeld antidepressiva om de hevigheid van angsten en depressieve klachten te verminderen. Toch geldt dat medicijnen zelden de kern van PTSS aanpakken; therapie is doorgaans onmisbaar voor duurzaam herstel.
Hoe zorg je ervoor dat therapie beklijft?
Een veelgehoorde zorg is dat behandelingen tijdelijk verlichting bieden, maar dat klachten later weer terugkeren. Daarom is het belangrijk aandacht te besteden aan het beklijven van therapie.
Allereerst is consistentie in behandeling cruciaal. Sessies overslaan of therapie voortijdig stoppen vergroot de kans op terugval. Daarnaast helpt het om vaardigheden die tijdens therapie zijn aangeleerd, ook actief in het dagelijks leven te blijven toepassen. Dit kan gaan om ontspanningsoefeningen, ademhalingstechnieken of het bijhouden van gedachten.
Ook sociale steun speelt een grote rol. Familie, vrienden of lotgenoten die begrip tonen en meeleven, bieden een veilige omgeving waarin iemand zijn ervaringen kan delen. Verder kan het waardevol zijn om na afronding van een intensieve behandeling in nazorgtrajecten te blijven, zoals terugkomsessies of een zelfhulpgroep. Deze fungeren als vangnet en helpen om opgedane inzichten te bestendigen.
Tenslotte is het belangrijk om realistische verwachtingen te hebben. Volledig “vergeten” of “genezen” is vaak niet haalbaar; het doel is dat de traumatische ervaring een plaats krijgt waardoor het dagelijks leven weer leefbaar wordt. Acceptatie en zelfcompassie zijn daarbij sleutelbegrippen.
Vormen van PTSS
PTSS kent verschillende uitingsvormen. De meest bekende is de klassieke posttraumatische stressstoornis, waarbij één of enkele gebeurtenissen centraal staan. Maar er bestaan ook varianten die minder zichtbaar zijn.
Een daarvan is complexe PTSS (CPTSS). Dit ontstaat meestal na langdurige en herhaalde traumatische ervaringen, zoals chronische mishandeling, verwaarlozing in de jeugd of gevangenschap. Naast de eerder genoemde symptomen zien we bij complexe PTSS vaak problemen met zelfbeeld, emotieregulatie en relaties. Mensen kunnen moeite hebben met intimiteit, zichzelf waardeloos voelen of snel in conflict raken met anderen.
Daarnaast is er een onderscheid te maken tussen acute PTSS, die zich kort na de gebeurtenis manifesteert, en een vertraagde vorm, waarbij klachten pas maanden of zelfs jaren later aan de oppervlakte komen. Deze vertraagde variant kan verwarrend zijn omdat de link met het oorspronkelijke trauma minder duidelijk lijkt, maar is niet minder ernstig.
Een andere onderschatte vorm is secundaire PTSS, die voorkomt bij mensen die herhaaldelijk worden geconfronteerd met traumaverhalen of beelden, zoals hulpverleners, politie of journalisten. Hoewel zij zelf niet direct slachtoffer zijn, kan de constante blootstelling leiden tot dezelfde symptomen als bij primaire PTSS.
Leven met PTSS: herstel en hoop
Leven met PTSS kan zwaar zijn, maar herstel is in veel gevallen goed mogelijk. Belangrijk is dat men begrijpt dat PTSS geen teken van zwakte is, maar een normale reactie op abnormale omstandigheden. De hersenen en het lichaam hebben geprobeerd te overleven, maar zijn in een staat van voortdurende waakzaamheid blijven hangen.
Herstel vergt tijd, moed en professionele begeleiding, maar veel mensen vinden uiteindelijk een nieuw evenwicht. Sommigen ontwikkelen zelfs een vorm van posttraumatische groei: zij ervaren meer veerkracht, waarderen relaties sterker of vinden een nieuwe betekenis in hun leven. Dit neemt niet weg dat de pijnlijke herinneringen blijven bestaan, maar ze krijgen een andere plaats en bepalen niet langer het hele leven.
Het is ook belangrijk dat de samenleving meer bewust wordt van PTSS. Vooroordelen of onbegrip maken het moeilijker voor mensen om hulp te zoeken. Openheid, erkenning en kennis kunnen bijdragen aan een omgeving waarin herstel kansrijker is.
PTSS is een ernstige maar behandelbare aandoening die ontstaat na ingrijpende gebeurtenissen. Het herkennen van de symptomen, het inzetten van effectieve therapieën zoals EMDR of cognitieve gedragstherapie, en het zorgen voor langdurige borging van herstelstrategieën zijn cruciale stappen in de weg naar een beter leven. PTSS kan verschillende vormen aannemen, van klassieke tot complexe varianten, maar in alle gevallen geldt dat steun, begrip en professionele behandeling het verschil maken.
Door meer kennis te verspreiden over PTSS en de mogelijkheden tot herstel, kunnen we bijdragen aan een samenleving waarin slachtoffers van trauma zich niet alleen voelen, maar gesteund in hun weg naar herstel.