Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een vorm van cognitieve gedragstherapie die zich richt op het vergroten van psychologische flexibiliteit. Waar veel traditionele therapieën proberen negatieve gedachten of gevoelens direct te bestrijden of te vervangen, vertrekt ACT vanuit een ander uitgangspunt. Het doel is niet om pijn, angst of verdriet volledig weg te nemen, maar om een andere houding aan te leren tegenover deze ervaringen. Het uitgangspunt is dat lijden vaak versterkt wordt door verzet en vermijding. Hoe harder iemand negatieve emoties probeert weg te duwen, hoe sterker ze juist kunnen terugkeren. ACT helpt mensen om ruimte te maken voor gevoelens en gedachten, ze te accepteren zoals ze zijn, en tegelijkertijd keuzes te maken die aansluiten bij persoonlijke waarden.
Deze benadering is ontwikkeld in de jaren tachtig en negentig door de Amerikaanse psycholoog Steven C. Hayes en is gebaseerd op de zogeheten Relational Frame Theory (RFT). Dit theoretisch kader stelt dat ons taalgebruik en de manier waarop we betekenis geven aan woorden en ervaringen bepalend zijn voor hoe we lijden en geluk ervaren. Acceptance and Commitment Therapy (ACT) gebruikt dit inzicht om mensen te leren minder gevangen te raken in hun gedachten en meer bewust te leven in het hier en nu. Daarmee is ACT niet alleen een behandelmethode voor psychische klachten, maar ook een manier om een betekenisvoller leven te leiden.
Waarom werkt Acceptance and Commitment Therapy (ACT)?
De effectiviteit van Acceptance and Commitment Therapy (ACT) ligt in de combinatie van acceptatie en actie. Mensen worden niet enkel aangemoedigd om hun gevoelens te verdragen, maar om actief richting te kiezen in hun leven. Onderzoek heeft aangetoond dat ACT effectief is bij een breed scala aan psychische problemen, waaronder angststoornissen, depressie, burn-out, chronische pijn en posttraumatische stress. Het werkt omdat het niet focust op het onderdrukken van symptomen, maar op het ontwikkelen van vaardigheden om met die symptomen om te gaan.
Afbeelding 1: Basis elementen van ACT | Copyright: GZ-Psycholoog Marlijn
Een belangrijk element is mindfulness. Door middel van eenvoudige aandachtsoefeningen leren mensen meer aanwezig te zijn in het moment, zonder oordeel. Dit voorkomt dat ze volledig opgaan in piekeren of zorgen over de toekomst. Daarnaast wordt gewerkt met cognitieve defusie, een techniek waarbij iemand leert om afstand te nemen van zijn gedachten. In plaats van te geloven dat elke gedachte de waarheid is, leren cliënten deze te zien als mentale gebeurtenissen die komen en gaan. Dit zorgt voor een gevoel van ruimte en keuzevrijheid.
Acceptance and Commitment Therapy (ACT) werkt dus omdat het aansluit bij een fundamenteel menselijke ervaring: pijn, angst en onzekerheid zijn onvermijdelijk, maar hoe we ermee omgaan bepaalt in sterke mate onze kwaliteit van leven. ACT leert ons dat we niet hoeven te wachten tot het leven vrij is van lijden om betekenisvol te kunnen leven.
Hoe herken je Acceptance and Commitment Therapy (ACT) in de praktijk?
ACT herken je in de praktijk aan de nadruk op zes kernprocessen die samen psychologische flexibiliteit bevorderen. Ten eerste is er acceptatie, het bewust toestaan van gevoelens en ervaringen in plaats van ze te vermijden. Vervolgens komt cognitieve defusie, het leren zien van gedachten als losse woorden of beelden in plaats van absolute waarheden. Een derde pijler is het versterken van mindfulness, waarbij aandacht in het moment centraal staat.
Daarnaast legt ACT nadruk op het zelf als context, het idee dat er een onderscheid is tussen het ‘denkende zelf’ en het ‘observerende zelf’. Dit helpt cliënten om zich niet volledig te identificeren met hun gedachten of emoties. De vijfde kern is waarden verhelderen: onderzoeken wat iemand echt belangrijk vindt in het leven. Tot slot is er toegewijd handelen, waarbij men bewust keuzes maakt en stappen zet in de richting van die waarden, ook als er ongemak of angst aanwezig is.
Therapeuten die met ACT werken gebruiken vaak metaforen, verhalen en ervaringsgerichte oefeningen om deze processen tastbaar te maken. Een veelgebruikte metafoor is die van een bus: gedachten en gevoelens zijn passagiers die je niet kunt kiezen, maar jij als bestuurder bepaalt welke richting de bus uitgaat. Deze manier van werken maakt Acceptance and Commitment Therapy (ACT) herkenbaar door de combinatie van speelsheid, diepgang en praktische toepasbaarheid.
Hoe kun je Acceptance and Commitment Therapy (ACT) behandelen en toepassen?
ACT wordt toegepast in individuele therapie, groepstherapie en zelfs in online zelfhulpmodules. De behandeling start vaak met psycho-educatie: uitleg over hoe vermijding en controlepogingen juist kunnen bijdragen aan meer lijden. Vervolgens worden de zes kernprocessen stap voor stap geïntroduceerd en geoefend.
Een behandeling kan er bijvoorbeeld uitzien als een reeks sessies waarin telkens een ander thema centraal staat. Bij acceptatie kan een therapeut ademhalingsoefeningen en visualisaties inzetten om cliënten te helpen ruimte te maken voor hun gevoelens. Bij cognitieve defusie wordt gewerkt met technieken zoals gedachten op een denkbeeldig blaadje leggen dat langs een rivier drijft, om te laten ervaren dat gedachten komen en gaan. Bij waarden wordt vaak gebruikgemaakt van reflectieve opdrachten: wat wil ik bijdragen, wat wil ik herinnerd worden, welke mensen en zaken zijn echt belangrijk?
De kracht van ACT is dat het geen rigide protocol volgt maar flexibel wordt ingezet, afgestemd op de persoon en diens situatie. Het is daarom geschikt voor zowel milde stressklachten als ernstige psychiatrische problematiek. Acceptance and Commitment Therapy (ACT) kan ook worden gecombineerd met andere behandelvormen, zoals medicatie of meer traditionele cognitieve gedragstherapie.
Hoe zorg je ervoor dat een therapie beklijft?
Een belangrijke uitdaging bij elke psychologische behandeling is het duurzaam vasthouden van de effecten. Ook bij Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is dit een relevant thema. Het beklijven van ACT hangt samen met het integreren van de vaardigheden in het dagelijks leven. Dat betekent dat de therapie niet alleen plaatsvindt tijdens de sessies, maar juist ook daarbuiten geoefend moet worden.
Oefeningen zoals mindfulness, het noteren van waarden en het oefenen met cognitieve defusie worden vaak als huiswerk meegegeven. Door ze dagelijks in kleine momenten toe te passen, bijvoorbeeld tijdens het tandenpoetsen of wandelen, worden ze meer een natuurlijke gewoonte. Het kan ook helpen om na afloop van een behandeltraject terugkomsessies te plannen, zodat cliënten herinnerd worden aan de kernprincipes en deze opnieuw kunnen verankeren.
Daarnaast speelt de therapeutische relatie een belangrijke rol. Wanneer cliënten zich gehoord, gezien en gesteund voelen, is de kans groter dat ze de technieken blijven gebruiken. Het beklijven van Acceptance and Commitment Therapy (ACT) vraagt dus om een combinatie van oefening, herhaling en het blijven verbinden met persoonlijke waarden.
In welke vormen komt Acceptance and Commitment Therapy (ACT) voor?
ACT kan in verschillende vormen worden toegepast, afhankelijk van de doelgroep en de setting. In de geestelijke gezondheidszorg wordt het vaak individueel of in groepsverband aangeboden. Bij groepstherapie is er het voordeel dat deelnemers ervaringen kunnen delen en elkaar kunnen ondersteunen. Ook binnen de bedrijfsgezondheidszorg wordt ACT steeds vaker ingezet, bijvoorbeeld om stress en burn-out te behandelen of te voorkomen.
Daarnaast zijn er tal van zelfhulpboeken, online programma’s en apps ontwikkeld die de principes van Acceptance and Commitment Therapy (ACT) toegankelijk maken voor een breed publiek. Deze digitale vormen bieden laagdrempelige manieren om te oefenen met mindfulness, waarden en acceptatie. Ook binnen de medische zorg wordt ACT toegepast, met name bij patiënten met chronische pijn of ongeneeslijke aandoeningen, waarbij het leren omgaan met onvermijdelijk ongemak centraal staat.
Een bijzondere variant is ACT in de context van coaching of persoonlijke ontwikkeling. Hier ligt de nadruk minder op het verminderen van psychische klachten en meer op het vergroten van levenskwaliteit en het versterken van persoonlijke richting. In al deze vormen blijft de kern hetzelfde: leren accepteren wat je niet kunt veranderen en toewijden aan wat echt belangrijk is.
Acceptance and Commitment Therapy (ACT) is een moderne en effectieve vorm van cognitieve gedragstherapie die mensen helpt om op een andere manier om te gaan met gedachten en gevoelens. In plaats van verzet en vermijding staat acceptatie centraal, gecombineerd met het maken van keuzes die passen bij persoonlijke waarden. Door technieken zoals mindfulness, cognitieve defusie en waardenwerk vergroot ACT de psychologische flexibiliteit en daarmee de kwaliteit van leven.
Het werkt omdat het mensen leert dat lijden onderdeel is van het mens-zijn, maar dat dit geen belemmering hoeft te zijn om een betekenisvol leven te leiden. De therapie kan in verschillende vormen worden toegepast en beklijft vooral wanneer de geleerde vaardigheden onderdeel worden van het dagelijks leven. Zo biedt Acceptance and Commitment Therapy (ACT) niet alleen een behandeling, maar ook een levenshouding die helpt om met veerkracht en richting te leven.